Ослободување-на-просторот

Проектот и изложбата Ослободување-на-просторот ги отвора прашањата што во последниве години ги наметна насилната преобразба на идентитетот на Скопје. Во популистички агресивната градежна офанзива наречена „Скопје 2014“, што го окупира средиштето на градот со недогледни колони на накитени стиропорни фасади и помпезни бронзени споменици, архитектурата и урбанизмот беа злоупотребени за крајно фриволно располагање со јавниот простор и за заробување, потиснување или негирање на претходните архитектонски достигнувања. Предлогот на кураторите Слободан Велевски и Марија Мано Велевска и четирите тимови архитекти собрани околу проектот Ослободување-на-просторот, кој во организација на МСУ беше претставен во македонскиот павилјон на 16. Интернационална изложба на архитектурата во Венеција во 2018 година, поаѓа од враќањето и новото осмилување на вредностите на слободниот јавен простор во архитектонска и во општествена смисла.

Поставката Ослободување-на-просторот третира четири различни проекти изработени од четири тимови архитекти во соработка со кураторите:

“Непријатна блискост“ го реконципира објектот на ЦК СКМ, односно Владата на Република Северна Македонија. Автори: Гордан Витевски, Мила Димитровска, Владо Данаилов.

“Повторно поврзување“ го обликува просторот помеѓу комплексот ПОШТА. Автор: Александра Шулевска. Соработници: Марта Бруши да Фонсека Галјардо и Леа Брадашевиќ.

“#Ослободување #Поврзување #Прочистување #Репрограмирање“ го третира платото пред МНТ. Автори: Дејан Ивановски, Филип Јовановски. Соработници: Сања Аврамовска, Валбона Фејза, Мирослав Пејовски.

“Дестратификација Скопје“ ја преформулира фасадата и содржината на зградата на НА-МА. Автори: Марина Торнатора, Отавио Амаро, Благоја Бајковски, Лучија Ла Џуса, Алесандро Де Лука. Соработници: Сесилија Копола, Матео Милано, Давиде Вилари и Стефано Вилари.

Извадоци од уводот во каталогот на кураторите Марија Мано Велевска и Слободан Велевски:

Среде виорот на глобалните текови и локалните специфични состојби, Ослободување-на-просторот се обидува да одговори и на најконтроверзната тема сеприсутна во архитектонскиот, но и целокупниот јавен дискурс на Република Македонија во изминатите неколку години, директно предизвикувајќи ја екстензивната градежна активност на централното градско јадро на Скопје – прозаично кодирана под името Скопје 2014 (СК 2014).

(…)

Проектот Ослободување-на-просторот развива проектантско-аналитички пресек низ тековната состојба на определени урбани фрагменти во централното подрачје на градот Скопје. Рамката на дејствување предвидува преиспитување на клучни аспекти на СК 2014 и преобмислување на неговите просторни ефекти, преку автономни архитектонски проекти што имаат за цел ретроактивно да ја регенерираат целината на градскиот колектив, поаѓајќи од евидентирање и препознавање на неговите просторни и програмски анкерни точки.

Проектот се базира врз убедувањето дека:

– Скопје 2014 не е проект;

– Единствена вредност на Скопје 2014 е дека тој постои, во материјална смисла;

– Професионалната архитектонска јавност не дава никакви насоки како во просторна смисла треба да го третира „наследството“ што зад себе го остави процесот на реализација на Скопје 2014;

– Соочувањето со проблемите што произлегуваат од просторните интервенции мора да започне со методолошки утврдени постапки на современото архитектонско проектирање како што се согледување на изградениот контекст, проекти што дејствуваат синхронично со постојните и новите општествени потреби и градење на современиот градски простор како инклузивен и мноштвен систем на вредности.

(…)

Основната техника што ја користи концептот наречен „Ослободување на просторот“ е типично архитектонска: создавање проекти што носат идеја за простор што обединува, ослободува и што во моментов не постои. При користењето на архитектурата како алатка во обликувањето на „кореографијата на секојдневното живеење“, согледана е можноста да се поправат негативните трансформативни ефекти од СК 2014; градот јасно да ги дефинира, во материјална и симболичка смисла, сопствените вредносни особини на современост, а идејата за исклучивост и просторна сегрегација вткаена во СК 2014, неговата претенциозност и несмасност докрај да се детотализираат. Со тоа, површноста на СК 2014 што е исклучена од секаква значајна содржина суштинска за архитектонската продукција, би трансгресирала, создавајќи етичка релација со градот каде што перформативните особености на просторноста служат на вистинските потреби на урбаното живеење во појмовната и појавната смисла на себеидентификувањето.

(…)

Покрај поединечните проекти создадени специјално по повикот за „Ослободување на просторот“ од четири тима архитекти од младата генерација кои покажаа свеж и прогресивен поглед во холистичкото гледање што го сугерира темата, беа вклучени и други актери во градо-градењето на Скопје: од искусни локални архитекти кои самите се школувани и формирани како млади архитекти во времето кога херојски се создава Модерната архитектура на градот; преку фотографи кои низ својот објектив го бележат неговото растење и менување; до низа други професионалци кои прецизно и/или креативно се одѕиваат во комплексното вкрстување на идеи и практики инспирирани од градот Скопје.

Трибината организирана во текот на изложбата има за цел да го поттикне дијалогот во јавноста и да побара политички и општествен став околу прашањата иницирани со проектот Ослободување-на-просторот.