Џем А.: Музеј отворен до понатамошно известување

Што значи кога ќе прочитаме на вратата на музејот: „Отворено до понатамошно известување“? Дали тоа е административна белешка за работното време или, можеби, предлог музејот да се замисли како отворен, процес што никогаш целосно не е завршен?

Токму од оваа двосмисленост тргнува Џем A. во својата прва самостојна изложба во регионот. Под насловот „Музеј отворен до понатамошно известување“, тој го разгледува музејот како институција што истовремено сака да биде достапна, инклузивна и современа, но и како место обременето со хиерархии, правила, и ограничувања.

Џем A. си поигрува со клишеата, административните изговори, бирократијата, националистички политики, структурни притисоци што ја одредуваат музејската работа. Насловот на изложбата алудира на несигурноста што ги обликуваа современите институции. „Отворено до понатамошно известување“ е административна фраза, а воедно и политичка метафора, сигнал за условеност, непостојаност и зависност од динамиката на социо-економските превирања.

„Музеј отворен до понатамошно известување“ не се занимава само со музејот како институција, туку како жив организам кој расте или стагнира зависен од културата, односите на моќ и општествената динамика. Уметникот прашува: кога велиме дека музејот е „отворен“, дали мислиме дека е физички достапен, дали е навистина инклузивен, или тоа е само формален декларативен гест кој прикрива структури на исклучување?

Џем A. ја гради својата практика на пресекот меѓу дигиталната култура и институционалниот простор. Тој ја преместува институционалната критика од елитистичкиот јазик на теоријата, кон популарната, секојдневна комуникација, таму каде што критичката мисла може да е вистински ефективна. Неговите дела (графички знаци, кратки текстови, редимејд дела и инсталации) го користат мемето како пристапен и демократски медиум, форма што е разбирлива, лесна за споделување и субверзивна.

Мемето претставува облик на „децентрализирана креативност“, она што не зависи од авторитетот на институциите или елитните канали на уметничка продукција, туку се потпира на хоризонтална мрежа на споделување и репродукција. Неговата политичка сила е во можноста за постојана циркулација, повторување и пренамена, со што ја еродира моќта на институционалното авторство. Додека традиционалните музеи често ја репродуцираат вертикалната хиерархија помеѓу уметноста и публиката, мемето функционира како „контра-јазик“, достапен, неформален и суштински политички. Изложбата го користи овој потенцијал за да ја реосмисли институцијата не само како чувар на културно наследство или автономна уметничка вредност, туку како поле каде што децентрализираната, не-елитна и секојдневна креативност станува дел од пошироката политичка имагинација.

За Џем A. мемето не е само алатка за хумор или интернет – гест, туку културна практика што ја отвора можноста критиката да биде споделена и разбрана надвор од границите на „високата“ култура. Тоа е средство за интервенција во сферата на културната продукција, и метод за колективно препознавање на состојбите во кои сите учествуваме: едноставна реченица, слика или комбинација на текст и ситуации на апсурд, што го отвора прашањето за тоа кој има пристап до уметноста и како таа комуницира со својата публика. Она што изгледа како шега е начин да се проговори за сериозни прашања: за складиштата полни со уметнички дела што никогаш не се гледаат, за дистанцата меѓу уметноста и заедницата, за бирократските правила што понекогаш го прават музејот недостапен наместо отворен. Уметникот го третира музејот како „контра-екран“: место каде дигиталните микронаративи на отпор и иронија се преведуваат во физички простор и добиваат институционална видливост. Во таа смисла, „Музеј отворен до понатамошно известување“ го артикулира музејот како политички субјект кој мора да преговара помеѓу својата институционална ригидност и денешната потреба од отвореност, етичност и општествена релевантност.

„Музеј отворен до понатамошно известување“ не е само наслов, туку и отворено прашање: што значи музејот денес, дали музејот денес е навистина отворен, и за кого? како може да остане значаен простор на вклучување и дијалог – не до следно известување, туку заеднички и континуирано?

Куратори: Јованка Попова и Никола Узуновски

Отворање: 18. септември 2025, во 18:00 часот

Изложбата е финансиски поддржана од Фондацијата Саха и Министерството за култура и туризам на РС Македонија.

Пријател на МСУ Скопје – Тивеш.

АРХИВСКИ АСАМБЛАЖ И ИНТЕРВЕНЦИЈА НА КУМЈАНА НОВАКОВА

Ова е обид да се евоцира можноста дека секоја колекција можеби е, би можела да биде, како што секогаш е – бесконечна. Како што и секое отсуство, изоставање и бришење во рамките на една колекција не е ништо друго туку присуство.

Преку прибирање на архивското, на (не)видливите елементи од оваа наша колекција и на можните и невозможните искуства и врски, ова е прибирање на нашите многубројни можни мината.

Минато, или попрецизно, минатост што би можела да биде, минатост која ѝ е можеби потребна, и на која нашата жива сегашност можеби се надева.

Замислена во форма на белешки кон невидлива колекција од желби, како уметничко истражување на можното, ова е само една од многуте замисливи архивски и документарни интервенции во видливата и невидливата колекција на МСУ-Скопје.

Оваа интервенција предлага спекулативен поглед на историјата на колекцијата на Музејот, првично реагирајќи на присуството на американските и на авторите и авторките со седиште во САД, како и на потенцијалните врски помеѓу уметничките простори на САД и прво Југославија, а потоа и Северна Македонија, со цел критички да се осврне на просторите на создавање и да отвори можности да многубројните мината се третираат како отворени (не)режими.

Изложбата обединува архиви, дела и размисли на Сараи Шерман, Џаспер Џонс, Ен Черноу, Бурт Черноу, Кристо Јавашев, Метка Крашовец, Тадеуш Мисловски, Луис Камницер, Џеф Расел, Петар Хаџи Бошков, Роберт Јанкулоски, Дуња Иванишевиќ, Роланд Балади, Дијана Томпсон, Кумјана Новакова.

Благодарни сме за знаењето и работата на сите познати и непознати уметници, писатели, научници, активисти и сите други културни работници, без кои би било невозможно да се истражат и активираат сите мноштва од кои учиме.

Тим за реализација:

Авторка на концепт и интервенција: Кумјана Новакова

Соработничка, кустос за колекција: Ива Димовска

Визуелен идентитет и дизајн: Елена Диновска Зарапчиев

Адаптација на графички дизајн: Илиана Петрушевска

Техничка поддршка за изложбен дизајн: Албана Бектеши

Лектура и превод: Андријана Папиќ Манчева

Техничка реализација: Јордан Арсовски

Изложбата е подржана од Државниот архив на Република Северна Македонија, Кинотеката на Република Северна Македонија, Националната академија за дизајн, САД.

Проектот е соработка помеѓу Музејот на современата уметност – Скопје, Министерство за култура и туризам на РС Македонија и Амбасадата на Соединетите американски држави во РС Македонија.

Ретроспективната изложба на Живко Поповски е прва сеопфатна презентација на делото на еден од највлијателните македонски архитекти.

Темелена врз повеќегодишно истражување на проф. д-р Анета Христова – Поповска и проф. д-р Мери Батакоја, изложбата го осветлува неговиот проектантски опус, претставен со ексклузивни материјали од приватната архива. Публиката ќе има можност да види десетици оригинални проекти, цртежи, фотографии и видеа, кои за првпат го откриваат целосниот спектар на неговите авторски преокупации.

Сиот овој документарен материјал испишува една поубава стварност за нашите градови и го прикажува Живко Поповски како вистински вљубеник во архитектурата, кој го посветил сиот свој живот неуморно замислувајќи и проектирајќи архитектура со интимна посветеност. Дополнително, низ оваа изложба, архитектонската имагинација на Живко Поповски се разоткрива како исклучително комплексна и дијалектичка — со преокупации кои се протегаат од модернистичката универзалност до силната културна самосвест и длабоката грижа за локалните континуитети, од рациото на модерниот артефакт до ексцентричноста на ликовната интуитивност и постмодерната текстуалност. Неговата архитектура е жива форма — која, како и животот, е повеќегласна и постојано во еволуција.Кураторската поставка ја следи оваа полифонична траекторија низ шест тематски целини:

• ХОЛАНДСКА ЕПИЗОДА: Архитектурата на отворенотo општество;
• ФОКУС „ГТЦ – СОБРАНИЕ НА ГРАД СКОПЈЕ“: Урбархитектурата на дело;
• АРХИТЕКТОНСКИ КОНКУРСИ: Рефлексија на самоуправувањето во архитектурата;
• ОХРИДСКА АРХИТЕКТОНСКА ШКОЛА: За критичкиот регионализам и татковинските места;
• НА СКОПЈЕ, СО ЉУБОВ! За градот што може(ше) да биде;
• ОБРАСЦИ НА АРХИТЕКТОНСКАТА ИМАГИНАЦИЈА: Авторски теми и семантички идиосинкразии.

Наместо линеарна биографија, изложбата се гради како простор на резонанци, каде тематските целини се прелеваат една во друга, претставувајќи го делото на Живко Поповски како траен потсетник дека архитектурата може – и треба – да биде и длабока авторска опсесија, и интелектуална позиција, а притоа и натаму да остане културен проект со недвосмислена јавна одговорност.

Од кураторите, Анета Христова – Поповска и Мери Батакоја

Отворање на изложбата: 3 септември, 2025 во 20ч.

ПРОФЕСИОНАЛЕН ЖИВОТОПИС: Живко Поповски е роден на 30 јули 1934 година во Скопје. Дипломирал архитектура на Архитектонскиот оддел при Техничкиот факултет во Скопје во 1961 година. Од 1963 до 1999 година работел на Архитектонскиот факултет во Скопје, на Катедрата за проектирање на јавни згради. Активно делувал во архитектонските здруженија во Македонија и Југославија, бил секретар и претседател на Сојузот на архитекти на Македонија, како и претседател на Координациониот одбор на Сојузот на архитекти на Југославија.Го организирал првото претставување на македонската архитектура со изложбата „Македонска архитектура“ (1974) и првото Биенале на македонската архитектура – БИМАС (1981) во Музејот на современата уметност во Скопје. Бил иницијатор и уредник на списанието „А:“, како и основоположник на предметот Теорија и архитектонско истражување, залагајќи се за мобилизација на македонскиот прогресивен архитектонски дискурс. Бил долгогодишен дописник за југословенските списанија „Човјек и простор“, „Архитектура“ и „Архитектура и урбанизам“. Остварил повеќе студиски патувања, а пресудно влијание врз неговата работа имал престојот во бирото на Jo Ван ден Брук и Јакоб Бакема во Ротердам (1964–1965).Автор е на десетици проекти со бројни наградени конкурсни решенија. Негови реализирани проекти се „Домот на пензионерите“ и реконструкцијата на „Центарот на културата“ во Охрид, како и „Градскиот трговски центар“ во Скопје, за кој добил Октомвриска награда (1971) и Борбина плакета (1974). Добитник е на повеќе специјални признанија на БИМАС (1981, 1991), како и на наградата за животно дело „Андреја Дамјанов“ (2002). До крајот на животот неуморно го брани достоинството на архитектонската професија.

Изложбата ја реализира Музејот на современата уметност – Скопје, со поддршка на Министерството за култура на Република Северна Македонија како проект од национално значење за 2025 година.

Во нејзината реализација великодушно придонесоа Комората на овластени архитекти и инженери на Република Северна Македонија и компанијата КНАУФ.

Пријатели на МСУ – Скопје: Тиквеш

Сите презентирани материјали се дел од приватната архива на Живко Поповски.

Оставината на Семјуел Бекет (1906–1989) претставува длабоко нурнување во суштината на човековото постоење. Неговите зборови и описи го издигнуваат секојдневието од баналноста, откривајќи му ги длабочините на времето и просторот. Неговите записи, романи и драми одекнуваат низ искуствата што ги формираа современата визуелна уметност. Во тие слоевити дела се испреплетуваат алузии и митови, пренесувајќи ја згуснатата атмосфера на немир, восхит, осаменост и моќта на сеќавањето.

Бекетовото присуство на културната мапа на Балканот започнува рано — со илегалната белградска изведба на драмата „Чекајќи го Годо“ во 1955 година, како одговор на геополитичките промени. Преку неговите зборови го согледуваме светот и неговите граници на издржливост:

„Да се даде израз на тоа дека нема ништо за изразување, како и дека нема ништо со што тоа би се изразило, дури и ништо од што би се тргнало кон изразувањето, при што не постои ни моќ ни желба за изразување, а сепак останува обврската – да биде изразено.“

Во нестабилниот 21 век, неговата трагикомична визија добива ново значење. Денешната реалност, исполнета со мрачни тајни, неуротични информации и апсурдни инциденти, сè повеќе ја потврдува Бекетовата немоќ како универзален глас на современото општество.

Изложбата „Бекет е со нас“ нуди дела што провоцираат и вознемируваат. Уметниците ги преобликуваат предметите и амбиентите во сложени визуелни структури, создавајќи текстури што ги одразуваат внатрешните тензии на денешното време. Овие визуелни наративи не само што ја продолжуваат Бекетовата мисла, туку ја претвораат во телесно и сензорно искуство за гледачот.

Уметници:

МАРИЈА ЌАЛИЌ
Завршила Правен факултет на Универзитетот во Белград, како и фотографија на St. Martin’s School of Art во Лондон. Член е на УЛУПУДС (секција за фотографија) во Белград, Република Србија. Објавувала авторски фотографии во дневен и неделен печат, како и во месечни магазини во Белград и Србија. Работела фотографски прилози за книги, изложбени каталози, за филмска продукција и за други медиуми. Била уредник на фотографија во неделниот магазин (Europa Press Holding), Белград, 2003–2011. Резиденцијален уметнички престој во Kulturreferat на градот Минхен, Германија – Villa Waldberta, 2010 и Cité des arts, Париз, 2017.

Од учество на различни групни изложби се издвојуваат тематски целини: Затворени текови (Closed Circuits), 2005 во Конак на кнегиња Љубица, Музеј на Град Белград; Микро-наративи во рамки на Октомврискиот салон во Белград, 2007; Musée d’art moderne de Saint-Étienne, Франција, 2008; како и на Интернационалното биенале на визуелни уметности во Панчево, 2012.

Понови самостојни изложби (2012–2017), пред сè во Белград, ги сочинуваат тематските циклуси на фотографии: Post-memorija, The Spell of the Past, Moj Dom, Nothing is Left To Tell, Cache Memory, Izbor posrodnosti, Info – Stanar, Stern-Berg – Октомвриски салон 2018.

ВАНА УРОШЕВИЌ
Родена е во Скопје, Северна Македонија. Завршила Факултет за ликовни уметности во Белград во 1984 година во класата на професор Младен Србиновиќ, а во 1987 на истиот факултет постдипломски студии во класата на професор Радомир Рељиќ.

Во текот на 1987 има студиски престој во Париз. Во периодот 1988/1989 е на специјалистички студии на Академијата за убави уметности во Венеција во класата на професорот Борела.

Добитник е на наградата Димитар Кондовски на Зимскиот салон во Скопје и Прва награда за делото Алхемиска кутија на IX Меѓународно биенале на уметноста на минијатура во Горњи Милановац. Во 2003 година ја претставува Северна Македонија на Венецијанското биенале на уметноста.

Изложувала самостојно и групно во Скопје, Белград, Цетиње, Подгорица, Њујорк, Љубљана, Венеција, Битола, Струга, Лондон, Талин, Сараево, Виена, Чачак, Горњи Милановац, Берлин, Хамбург, Париз, Мурска Собота, Женева, Софија, Оснабрик, Солун, Суботица, Рим и др.

Работи во Националната галерија на Северна Македонија. Од 2010, покрај самостојните настапи, реализира и заеднички проекти со Зоран Тодовиќ.

ЗОРАН ТОДОВИЌ
Роден е во 1958 година во Горњи Милановац, Србија. Завршил Факултет за применети уметности во Белград во класата на професорот Божидар Џмерковиќ во 1983 година. Постдипломски студии завршил во 1985 на Факултетот за ликовни уметности во Белград, во класата на професорот Миодраг Рогиќ.

Има студиски престој во Париз во 1991 година. Добитник е на повеќе меѓународни и домашни награди и признанија (Политикина награда, Гран при Варна, Големиот печат на Графички колектив, Награда на Октомврискиот салон во Белград, Pollock-Krasner Foundation Grant).

Изложувал самостојно и групно во Белград, Нови Сад, Загреб, Ријека, Љубљана, Подгорица, Бар, Стокхолм, Ронеби, Ескилстуна, Краков, Катовице, Вроцлав, Фрехен, Берлин, Катанија, Биела, Кјото, Вакајама, Осака, Бопал, Варна, Буенос Аирес, Кувен, Вервие, Ферол, Ментон, Париз, Мастрихт, Скопје, Ѓер, Мишколц, Банска Бистрица, Солун, Мартини, Суботица, Гуанлан итн.

Член е на Здружението на ликовни уметници на Србија од 1984 година. Професор е на Академијата за уметности при Универзитетот во Нови Сад. Од 2010 година, покрај самостојните настапи, реализира и заеднички проекти со Вана Урошевиќ.

НИКОЛА ШУИЦА
Роден во Белград, Република Србија – поранешна Југославија. Дипломирал и магистрирал историја на уметност на Филозофскиот факултет при Универзитетот во Белград; докторирал на Универзитетот за уметности во Белград.

Професор на Факултетот за ликовни уметности и на постдипломските и докторски студии на Универзитетот за уметности во Белград.

Избрани публикации: Анатомски мерки, Музеј на современа уметност, Белград, 2017; 57 Меѓународна изложба La Biennale di Venezia: Enclavia – сликарство како последица на ваквиот живот (Владислав Шќепановиќ – Милена Драгичевиќ – Драган Здравковиќ), Павилјон на Србија, La Biennale Viva Arte Viva, Белград, 2017; Историја на уметноста во Србија во 20. век (том II и III), 2012; 2014; Збирка Трајковиќ, Белград, 2010; Милан Блануша – слики, цртежи и графики (монографија), Вршац, 2009; Затворени текови, Меѓународна групна изложба, со уметници од Србија, учество на Joscelyn Pook, Martha Rosler, Tom Phillips, Istvan Horkay, Peter Greenaway; Tom Phillips – New Moment, 2003; Скулптура на Милун Видиќ, УЛУС, Белград, 2003; Леон Коен (1859–1934), Југословенска галерија на уметнички дела, Белград, 2001.

МСУ – Скопје во партнерство со КРИК – Фестивал за критичка култура, MOMus Метрополитенска организација на музеи на визуелни уметности на Солун, Министерство за култура и туризам на Северна Македонија и Амбасада на Република Грција во Скопје ви ја претставува изложбата: Парадоксот на Грејсленд: навигирајќи ја неизвесноста

Во Парадоксот на Грејсленд, уметниците Фани Будуроглу, Рања Еманоилиду и Лиа Псома се осврнуваат на испреплетените кризи на климатскиот колапс, раселувањето и технолошко-социјално отуѓување како симптоми на доцниот капитализам. Нивните хибридни фигури и пејзажи се движат помеѓу пропастот и обновата, потсетуваат и на последиците од катастрофата и на можноста за пофер и инклузивна иднина. Направени од биопластика, глина, кристализирана хартија и ризоми, нивните дела ги доведуваат во прашање бинарностите помеѓу човекот и нечовечкото, природата и машината, отпорот и контролата. Уметникот Билал Јилмаз е гостин, кој го проширува ова истражување низ призмата на политичка акција и опсервацијата, поканувајќи ги гледачите да се спротивстават на приливот на манипулирани медиуми и да ги прифатат сликите и дејностите кои инспирираат вистинска промена. Во центарот на изложбата е ставена „Лабораторијата“ која го отвора креативниот процес на уметниците – активен простор за замислување нови форми, нови материјали и алтернативни иднини. Тука, експериментирањето станува форма на отпор, а самото уметничко дело станува жив двигател на трансформација.

Западната научна парадигма можеби ни овозможи да го разбереме светот како систем од специјализирани области на знаење на начин што овозможи рационализација, специјализација и раст; во исто време, сепак, тоа нè наведе и да ги занемариме меѓусебните врски меѓу луѓето, општествата и екосистемите.

Спротивно на тоа, Фани Будуроглу, Рања Емануилиду и Лиа Псома не нагласуваат и одвојуваат, ниту даваат приоритет на еден симптом пред друг. Човечките, нечовечките и хибридните фигури во нивните дела живеат во недефинирани услови – можеби во контекст во кој се видливи последиците од некоја катастрофа, или, пак, во контекст во кој се наѕира можноста за спекулативна, поизбалансирана иднина – поттикнувајќи ги гледачите да размислуваат за причините, последиците и можностите. Процесот на идентификување на овие состојби станува, едновремено, и процес на размислување и реализација за капиталистичкиот ќорсокак, додека изложбата како целина станува вежба на имагинацијата за можни – дистописки или утописки – иднини. Оваа спекулативна димензија е дополнително надополнета и проширена од уметникот Билал Јилмаз, поканет да се придружи на изложбата во Скопјe. Неговото дело се потпира на акутните мобилизации низ целиот свет, вклучително и оние во Северна Македонија, каде што луѓето излегоа на улиците за да протестираат.

Заедничките дела на Грејсленд Колктивот, Фани Будуроглу, Рања Еманулиду и Лиа Псома (Fani Boudouroglou, Rania Emmanouilidou and Lia Psomа) за прв пат беа претставени на изложбата “Graceland: The Triumph of an Uncertain Path”, во рамките 8-то Биенале на современата уметност во Солун (2022-23), организирано од МОМус-Организацијата Метрополитен Музеи на визуелните уметности на Солун (MOMus-Metropolitan Organisation of Museums of Visual Arts of Thessaloniki).

Изложбата Парадоксот на Грејсленд: навигирање на неизвесноста е курирана од грчката кураторка Лидија Хацијакову (Солун), чија работа гравитира околу улогата на уметноста како алатка за општествени промени, релацијата помеѓу уметноста и технологијата, уметноста и екологијата, уметноста и современата улога на занаетите.

По курураното водење низ изложбата, следи кратка дискусија со уметниците, придружени од Владимир Јанчевски (куратор, МСУ – Скопје), Ана Микоњати (кураторка, Национален музеј на современа уметност, Атина) и Тули Мисироглу (Уметничка директорка, МoMus), модерирана од кураторката Лидија Хацијакову.

Фестивалот под наслов „Преобразба“ КРИК 2025 е дел од проектот Re-Imagining Europe: New Perspectives for Action. Проектот е дел од програмата на Креавитна Европа за 2021-2027.

The joint works of Graceland Collective – Fani Boudouroglou, Rania Emmanouilidou and Lia Psoma were first presented in the exhibition “Graceland: The Triumph of an Uncertain Path”, in the framework of the 8th Thessaloniki Biennale of Contemporary Art (2022-23) organised by MOMus-Metropolitan Organisation of Museums of Visual Arts of Thessaloniki.

Датум на отворање: среда, 25 јуни, 2025 во 20:00 часот
Курирано водење: 20:10 – 20:40
Модерирана дискусија: 20:40 – 21:20

Трагедија на еднаквоста IV (Tragedy of Equality, T.O.E. IV) – Буткање на рака е прво самостојно претставување на Ариел Хасан во Сeверна Македонија.

Проектот имаше три претходни различни итерации: „Битка со бричење глава“ (Токио), „Борење во кал“ (Аделаид) и „Борба со ножеви“ (Берлин). Четвртиот чин во Музејот на современа уметност во Скопjе, кој ќе се одржи во периодот јули – август 2025 година, претставува натпревар во буткање на рака помеѓу двајца рамноправни натпреварувачи, кој се одвива на триаголна издигната платформа дизајнирана од уметникот и изградена специјално за оваа пригода.

Отворањето на изложбата ќе се одржи на 03.07.2025 (четврток) во 20:00 часот, со перформанс под истоимениот наслов.

Ариел Хасан е роден во Аргентина, но своите формативини години ги поминал во Аргентина, САД и Шпанија. Во 2005 година, тој ја воспостави својата уметничка кариера во Австралија. Последователната преселба во Германија во 2008 година го означи почетокот на едно континуирано транснационално постоење, при што уметникот сега работи на своите проекти во ателјеата помеѓу двата континента. Со испитување на сликарството како портал кон човечката свест, Хасан ги надмина традиционалните граници на медиумот, негувајќи сингуларен визуелен јазик што се одвива низ различни форми на изразување – практика обележана и со експанзивно експериментирање и со несомнена индивидуалност. Неговата работа, која се карактеризира со самонаметнати правила и непредвидливи исходи, ја формира основата за појава на сложени визуелни наративи. Тој досега имал самостојни изложби во Австралија, Шпанија, Јапонија, Сингапур, Австрија и Кина, а учествувал и на различни групни изложби вклучувајќи ги Биеналето Кочи-Музирис и Биеналето во Каиро. Неговите дела се застапени во повеќе јавни збирки

Куратор на изложбата е д-р Мелентие Пандиловски, JOLT ARTS, Мелбурн. Мелентие Пандиловски е директор, теоретичар и куратор. Неговото истражување, кое вклучува над 200 курирани проекти и бројни публикации, ги испитува врските помеѓу уметноста, културата, науката и технологијата. Тој живее и работи во Мелбурн, Австралија. Неговите улоги вклучуваат Creative Producer International во JOLT Arts во Мелбурн, Австралија; потпретседател на Меѓународното здружение на уметнички критичари (AICA) Македонија; член на Комитетот за дигитална уметност ACM SIGGRAPH.

Изложбата е финансиски подржана од Владата на Јужна Австралија, CreateSA и GAG Art Advisory

ПАНК. СУПКУЛТУРА. СОЦИЈАЛИЗАМ. АРХИВИ И ФОТОГРАФИЈА ОД СЛОВЕНИЈА

Отворање на изложбата: 03.06.2025 во 20.30 часот.

Изложба курирана од филозофката и теоретичарка Марина Гржиниќ, во соработка со Славчо Димитров.

Позиции во изложбата: Јанез Богатај, Јануш Чех, Божидар Доленц, Војко Флегар, Душан Герлица, Алдо Иванчиќ, ДК, Синиша Лопојда, Елена Печарич, Матија Празник, Бого Претнар, Бојан Радовиќ, Релации / 25 години Лезбејска група ШКУЦ-LL, Љубљана, Младен Ромих, Тоне Стојко, Тожибабе и Игор Видмар.

Фестивалот „Викенд на гордоста – Скопје 2025“ свечено ќе биде отворен на 3 јуни во 20:30 часот во Музејот на современа уметност со изложбата „ПАНК. СУПКУЛТУРА. СОЦИЈАЛИЗАМ. АРХИВИ И ФОТОГРАФИЈА ОД СЛОВЕНИЈА“ – голема архивска поставка што низ фотографија и документи го истражува словенечкото панк-движење од крајот на 1970-тите до средината на 1980-тите години. Курирана од филозофката и теоретичарка Марина Гржиниќ, во соработка со Славчо Димитров, изложбата претставува ретка можност за домашната публика да се соочи со визуелната и политичката историја на супкултурниот отпор во поранешна Југославија.

Ова ќе биде петтото поставување на изложбата. По славното отворање во Grand Gallery на Цанкарјев дом во Љубљана, изложбата патуваше низ различни европски градови: Пфорцхајм, Грац/Лафелд, Нови Сад, а сега и во Скопје, со враќање во Словенија за изложба во Мурска Собота во 2025 година.

Фокусот на изложбата е на визуелната култура на словенечкиот панк од 1977 до средината на 1980-тите години – период на експлозивна алтернативна енергија, самоархивирање и отпор. Во МСУ изложбата е прилагодена на темите на сексуалност, супкултура и телесен перформанс и нагласува како фотографијата ја обликувала естетиката и политиката на панкот: документ на бунт, критика и самоизразување. Преку архивски слики од концерти, протести и улични собири, се прикажува животот на една сцена што истовремено ги предизвикувала нормите и ја градела колективната меморија.

Панкот во Словенија бил и форма на левичарски, просоцијалистички отпор – поврзан со работнички протести и ЛГБТ активизам. Панкот отсекогаш бил тесно поврзан со работничките протести, играјќи улога на културен сојузник во борбата за правда и општествени промени. Од Југославија до денес, панк-бендовите ги поддржувале протестите со музика и јасна политичка порака. И денес, панк-елементите се препознаваат во современите работнички побуни како симбол на отпор, револт и активно учество против експлоатација и политичка апатија.

Д-р. Марина Гржиниќ, кураторка на изложбата, е главна научна соработничка во Институтот за философија ЗРЦ САЗУ и професорка на Академијата за ликовни уметности во Виена.

Фестивалот „Викенд на гордоста – Скопје 2025“ ќе се одржи од 3 до 14 јуни во неколку културни институции во Скопје: МСУ Скопје, МКЦ, КСП Центар-Јадро и Театар Комедија.
Изложбата ПАНК. СУПКУЛТУРА. СОЦИЈАЛИЗАМ. АРХИВИ И ФОТОГОГРАФИЈА ОД СЛОВЕНИЈА. е поставена во соработка со Истражувачкиот центар при Словенечката академија на науките и уметностите и со поддршка од Цанкарјев дом, Министерството за култура на РС, Националниот музеј за современа историја на Словенија, Модерна галерија, Луминус и А.К.Т; од Пфорцхајм. Во Скопје, изложбата ја организира Коалиција МАРГИНИ во рамки на Викендот на гордоста Скопје 2025, во партнерство со МСУ и ЛГБТИ Центарот за поддршка. Дополнителна поддршка доаѓа од ИЦ при САНУ, Словенија, д-р Ото Лутар и уметничкиот директор Јануш Чех.

Фото: Синиша Лопојда

Насловена како „Гестови на активација – дела во јавен простор“, големата самостојна изложба на Игор Грубиќ претставува ретроспективен поглед на творештво на уметникот, дела создадени во повеќе медиуми од крајот на деведесеттите години до денес.

Јавниот ангажман е еден од основните поттици на делото на Грубиќ, како што е беше нагласено и во насловот на неговата ретроспективна изложба во Риека, а воедно и прво самостојно претставување во Скопје. Тој е преокупиран со темите за општествените превирања во 1990-тите години, меѓу кои посветува особено внимание на процесите на транзиција и приватизација, товарот на воените разорувања и одговорноста на поединецот во активното создавање позитивни општествени промени. Дотолку, што неговите критички ориентирани мисли се тесно поврзани со зајакнувањето на граѓанската непослушност, примената на разни активистички стратегии на агитација и инфилтрација во јавниот простор. Влегувајќи во мекото ткиво на пацифистичката, но вознемирувачка критика, Грубиќ претставува препознатлив пример за уметнички активизам кој се држи до духот на герилско-анархистичките акции и го продолжува наследството на историските авангарди и концептуалните практики од шеесеттите и седумдесеттите години на минатиот век, кои што со излегувањето на улиците, изразија институционална критика и желба за директна комуникација со јавноста.

Изборот на дела на изложбата „Гестови на активирање“ ги опфаќа некои од клучните дела на Грубиќ, како што се антологискиот „Црн перистил“ (1998) или кампањата „Книга и општество“ насочена против ДДВ на книгите, со која тој мобилизираше бројни колеги уметници во истата година во единствена манифестација со специфична цел. Заедно со акцијата „Книгата и општеството“, Грубиќ агитира за промени во културните политики во 1990-тите со акциите „Повик за смена на управата на СЦ“ (2000) и „Но-ки-тека“ (1997/1998), а за прв пат го претстави фото-перформансот „Breathless (До последен здив)“ од 1999 година, кој е коментар на тогаш непостоечката институционална поддршка за независната култура. Двоканалната видео-инсталација „East Side Story (Приказна од Источната страна)“ (2006-2008), вклучена во колекцијата на лондонскиот Тејт Модерн, го разоткрива насилството на ултрадесничарските националистички групи во Загреб и Белград во танцова кореографија, а монументалната фотографска серија „366 ритуали на ослободување“ (2008) се состои од микрополитички акции што уметникот ги изведувал секој ден во текот на една година. Изложбата вклучува и дела изведени надвор од вообичаениот посттранзициски контекст на Источна Европа, во кои Грубиќ го проширува својот поглед на невралгичните точки на глобалниот хоризонт со интервенции како што се „Архитектура што недостасува“ (2012), како и најновата серија дела „Another Green World “ (2021), серија политичко-поетски пораки и цитати, текстуални интервенции врз класични историцистички скулптури во градскиот парк „Вила Комунале“ во Неапол.

Игор Грубиќ (Загреб, 1969) работи како мултимедијален уметник од почетокот на деведесеттите години. Неговата работа вклучува просторно-специфични интервенции во јавниот простор, фотографија и филм. Тој ја претставуваше Хрватска на 58-то Венециско биенале. Интервенциите на Грубиќ во јавниот простор, како и неговите филмови, истражуваат политички ситуации од минатото и сегашноста. Критичката, социополитички посветена практика на Грубиќ се карактеризира со долгорочен ангажман и посветеност на темите што тој избира да ги обработи. Од длабинско истражување на судбината на историските споменици и пропаѓањето на индустријата, до испитување на тешкотиите на малцинските заедници, неговите проекти се одвиваат во текот на неколкугодишно истражување и воспоставување посебни односи.

Изложбата се реализира во соработка со Музејот на модерна и современа уметност Риека каде што е првпат организирана во 2024 и курирана од Бранка Бенчиќ, Кора Гирин и Сабина Саламон
Изложбата во МСУ-Скопје е ко-курирана од Владимир Јанчевски во соработка со Бранка Бенчиќ, Кора Гирин и Сабина Саламон (ММСУ Риека)

Тим за реализација во МСУ-Скопје:
Адаптација на дизајн: Илиана Петрушевска (дизајнер)
Техничка реализација во МСУ: Љупчо Иљовски (конзерватор), Јордан Арсовски (техничар)

Поддржано од Град Риека, Министерство за култура и медиуми на Република Хрватска, Музеј на современата уметност – Скопје, Приморско-горска жупанија, Тиквеш.

„Ричард Дикон е скулптор чија повеќедецениска скулпторска практика претставува впечатлив и препознатлив пример за континуирано преиспитување на смислата и значењето на константите и конвенциите на западноевропската скулпторска традиција, како и нивно редефинирање и реконцептуализирање во рамките на современата скулптура и уметност.

* * *

Скулптурите на Ричард Дикон на уникатен начин поврзуваат три главни елементи: доминантниот концепт на наследството на модернистичката скулптура, кој се фокусира на автономијата на уметничкото дело и неговата материјалност; прецизните процедури на машинско-конструктивната естетика (Дикон е производител, а неговите скулптури се фабрикација); и постмодерната
алегоријалност, која вклучува сугестивност на формата и материјалот, како и на насловите на скулптурите, улогата на јазикот во (дезин)информациите, произволноста во јазикот. Наместо да го заврши проектот на модерноста, делото на Дикон продолжува со своето истражување. Во исто време, таа отелотворува постмодерна критика, парадоксално пародирајќи и деконструирајќи ги модернистичките елементи преку нивно инкорпорирање и реинтерпретирање.

* * *

Изложбата ги опфаќа циклусите скулптури на Дикон со мали и средни димензии, изработени во дрво: UV84DC (UW84DC) и Во шумата (Дух, Мечка, Мала мечка, Лилјак и Ѕвер / In the Woods (Ghost, Bear, Small Bear, Bat, Beast)), нерѓосувачки челик: Одење (Tread), и глазирана керамика: Сочинето од ова (Made of This), создадени главно во текот на оваа и минатата година, како и серија дигитални принтови на полиестер – зголемени цртежи направени во апликацијата Notes на iPhone: Втор мотив (Second Motif).

Доследен на својата работна метода, која се одликува со систематски пристап кон материјалот и јасни процедури преку кои материјалот го трансформира во форма, односно во визуелна интерпретација на меандрирачка содржина, и чиј исход е естетизиран предмет со извонредна и софистицирана едноставност, исполнет со значења и асоцијации, со отворени детали за тоа како и од што е направен – Дикон и во новосоздадените серии скулптури продолжува да ги истражува динамичните корелации меѓу формата и перцепцијата, внатрешното и надворешното, масата и просторот, односот меѓу длабочината, површината и структурата, апстрактното и (не)посредното, „фикцијата и фактот“ (RD), како и корелациите меѓу автономијата на зборот и неговите двосмислености од една страна, и од друга страна скулпторската форма како таква и нејзиното преведување во асоцијација, вербален опис, односно формулирање на нејзините можни значења.“

проф. д-р Јасмина Чубрило, извадоци превземени од текстот за каталогот: Richard Deacon, U potrazi za neĉim/Looking for Something, Galerija Dots, Beograd, 2024

Изложбата е реализирана во соработка со Британскиот совет Северна Македонија, Дотс Галерија, Британската амбасада во Скопје и Министерството за култура и туризам.

Mодерна галерија + Музеј на современа уметност Метелкова, Љубљана, Словенија

Селска веселба, одмор на нива, семеен групен портрет, ѕевгар/пар впрегнати волови, толпа луѓе пред куќата на гатачката, шумата над селото, величествени дрвја, јагне во прегратка… Луѓе и животни стојат во простодушна едноставност на живите битија. Оваа референца на поетската интерпретација на Ото Бихаљи-Мерин за наивната уметност, стилски и контекстуално сфатена како предаденост на сè земско и тивка побуна против прекумерните тегоби, стои во суров контраст со она што го живееме денес. Делата на наивците создавани околу средината на минатиот век сведочат за бесконечното уживање во благодетите на природата. Денес, антропоцентричното надвладување на природата под влијание на капиталистичките апетити ја искористило речиси до последните капацитети.

Потценувањето на важноста на релацијата човек – нечовек, култура – природа, нѐ доведе до досегашната асимилација и уништување на природата. Антропоценот или Капиталоценот сфатен како прекумерно влијание на човекот во природата под влијание на ексцесивните апетити на капиталот ја измени структурата на природата до ниво на речиси целосно исчезнување. Дали веќе експлоатацијата на природата и екстракцијата која нѐ води во катаклизма го бара сега назад спасот во сѐ уште преживеаните и драгоцени искуства на симбиозата на човекот со природата? Но, што е тоа што земјата, водата, отфрлените дрва, волната, живиот свет – вончовечкото – може да нѐ научат ако внимателно слушаме, т.е. ако се поставиме не како узурпатори туку како соработници, како можност за етичка релационалност која конституира мрежи на интерконекција со сите форми на живот?

Мантрањето на селанката во документарниот филм „Медена земја“, „пола за мене, пола за тебе“ изговорена додека се грижи за нејзините пчели, го отелотворува етосот на рамнотежата и грижата. Овој едноставен принцип го илустрира потенцијалот на луѓето да се занимаваат со природата не како освојувачи, туку како учесници со почит во заедничкиот свет.

На филозофско ниво, многу е актуелно прашањето за рамноправниот однос на живиот и неживиот свет, на тоа што е човечко и „повеќе-од-човечко“.

Филозофи како Роси Браидоти ги реобмислуваат изворите на етиката. Во оваа рамка, етичките односи формираат мрежи или ризоми или форми на меѓусебна поврзаност кои се протегаат надвор од човечката другост и вклучуваат не-луѓе, пост-луѓе и ин-луѓе. Оваа перспектива ја нагласува човечката меѓузависност во најширока смисла и повикува на негување на релациска етика на постанување, онаа која негува афирмативни врски и го препознава нашето заедничко постоење со повеќе од човечкиот свет.

Од друга страна, керамиката, таписеријата, везот, ткаенината, се уметничка рачна изработка, создадени во директен контакт со некои елементи од природата и се дел од минатoвековниот светоглед на хармонија со природата, наспроти доминантните текови. Но, овие техники, најчесто разгледувани низ призмата на применетата уметност, индоктринирани со второстепена и најчесто утилитарна вредност се целосно во фокус на сегашниот глобален уметнички свет во трескавична потрага по алтернативни егзистенцијални решенија.

Југословенскиот идеализам е поинаков во однос на прашањето на еманципацијата на народот како генерално класно прашање, на соживот на сите, на социјалистичкиот човек како градител во соработка со природата. Техниките на керамика, таписерија, вез итн. се рамноправен дел на уметничкото изобилие на овој контекст. Во 1978 година за прв пат земјава преку МСУ – Скопје е носител на југословенската презентација на Венециското биенале под насловот „Од природата кон уметноста, од уметноста кон природата“ во чиј фокус е деалиенацијата на човекот од природата. Или како што пишува Соња Абаџиева, „прогресивно ангажираните акции на југословенскиот човек“, во смисла на негативните консеквенции на индустриската цивилизација, „се насочени кон социјализација и демократизација на уметноста во најтесна корелација со животот, природата или поточно, на една цврста и хомогена синтеза на човекот (животот) и уметноста – и нивна потполна идентификација и неделивост – апсолутен органски интегритет“.

Прашањето е зашто локалната продукција во земјава, посебно кога ќе се селектираат делата како таписерија, керамика и работа со природни материјали на едно место, доминираат како продукција, но и како тематика? И дали можеби тие градат и (политички) дискурс, посебно кога ќе се погледне низ призмата на нивниот досегашен второстепен субординативен третман и скромна презентација? Дали станува збор за локална модернистичка варијанта или гради некој сосема нов наратив со епистемолошка потенцијалност?

Изложбата Ткаење светови: Колекции во разговор ја градат дела од 87 автори и тоа најмногу од С.Македонија, а потоа и од речиси сите поранешни југословенски републики, посебно во делот на наивната уметност, дополнети со дела од уметници од Бразил, Полска, Боливија, Судан, Уругвај, Албанија, Јапонија, Јужна Африка, Иран, Куба, Шпанија и Романија. Вака селектирана и поставена, изложбата отвора процеп за создавање поинаков свет помеѓу западноцентричниот светоглед и специфичниот поглед кон локалните тенденции наспроти дела кои реферираат на поднебјето кое ги изртило и каде има континуитет на изработка. Тука се делата на наивната уметност и природните материјали кои изобилуваат, земја, сено, ливадско цвеќе, но вклучени се и фотографии од документирани акции во природа и критички настроени инсталации кон екстракцијата и уништувањето на природата.

Изложбата е резултат на конструктивен дијалог помеѓу специфични колекции – колекцијата на солидарноста на Музејот на современа уметност во Скопје и колекцијата Артист 2000+ како и националната колекција на Модерна галерија, Љубљана – истакнувајќи ги само делата кои се изработени од природни материјали, како и дела кои го одразуваат ангажманот на уметниците со природата. „Ткаење светови: Колекции во разговор“ (првата од двете комплементарни изложби кои го откриваат потенцијалот за ткаење на светови и нуди критичко-филозофски приод кон самите колекции) се фокусира на еманципацијата на уметничките медиуми, истражувајќи го односот помеѓу културата и природата, додека критички се осврнува на горливите еколошки прашања од времето на Капиталоценот.

Изложбата во Љубљана зборува преку три сегменти:

1. Изложбата поизлегува од делот „Заборавен свет“ – дела кои користат природни материјали: земја, вода, отфрлени дрва, волна, живиот свет или пак реферираат на нив во конципирањето. Во овој дел се вклучени уметниците: Милјановски, Стојановски, Овидска, Веласко Уалин, Коцо, Спировска, Хаџи Бошков, Грабул, Узуновски, Николоски, Стефанов, Аврамова, Шемов.

Изложени се серија на керамики како дел од една традиција која била широко практикувана во македонскиот контекст, најчесто со флорални или зооморфни претстави во делата на уметниците: Перчуклиевски, Јанева, Аврамчев, Лазаров, , Туша Иљовска, Мишевски, Андонова, Јаневски, Андреевски, Јосифов – Ромбо, но и Салваро, Ахмед, Сарновски.

2. Делот насловен „Свет налик“ го градат инсталации кои се инспирираат од односот кон природата или тематски или визуелно, користејќи ги ресурсите на локалното поднебје, на некаква локална продукција која секогаш била во спрега со традиционалното (означено како народна традиција). Тука влегуваат: Рамиќевиќ, Вренцовска, Шијак, Беди, Кондовски, Калчевски, Спировска, Цапев, Кардиљо, Казанџиу, Перчинков, Хамагучи, Демниевска,

3. Навраќајќи се на односот кон природата „Свет во настанување“ го градат дела од наивната уметност и дела кои се стремат кон враќање на односот кон природата и се критички кон индустријализацијата и искористувањето на природата, а вклучени се уметниците: Смрекар, Тошевски, Прокопиев, Пулејкова, Арукипа Чамби, Нихат, Бономи, Кларк, Милјарес, Дружината од Шемпас, Лам, Григореску, Вилфан, Фишкин, како и Шијаковиќ, Кузмиак, Кичин, Јовановиќ, Папиќ, Скурјени, Брашиќ, Триндаде Леал, НА, Живковиќ, Хорват, Књазовиќ, Хамос, Кан, Столник, Вујчец, О.Вењарски, Рабузин, Ј. Вењарски, Бахунек, Максимовиќ, Фогаса, де Падуа, Силва, Гуанабара, Домше, Басталец, Смајиќ, Славковски, де Леон Чарлео, Осилијадора Силва, де Андраде Силва, Лацковиќ Кроата, Наумовски.

Уметници:

Борка Аврамова (С. Македонија), Владимир Аврамчев (С. Македонија), Македонка Андонова (С. Македонија), Томе Андреевски (С. Македонија), Макс Арукипа Чамби (Боливија), Мохамед Абдала Ахмед (Судан/Велика Британија), Стјепан Басталец (Хрватска), Антун Бахунек (Хрватска), Ибрахим Беди (С. Македонија), Мариа Бономи (Бразил), Јанко Брашиќ (Србија), Јано Вењарски (Србија), Oндреј Вењарски (Србија), Јернеј Вилфан (Словенија), Гордана Вренцоска (С. Македонија), Фрањо Вујчец (Хрватска), Јордан Грабул (С. Македонија), Јон Григореску (Романија), Лухдес Гуанабара (Бразил), Валдемар де Андраде – Силва (Бразил), Силвиа де Леон Чарлео (Бразил), Евгенија Демниевска (С. Македонија), Ладир Харис Домше – Пулу (Бразил), Дружината од Шемпас (Словенија), Богосав Живковиќ (Србија), Драгослава Јанева (С. Македонија), Војко Јаневски (С. Македонија), Милосав Јовановиќ (Србија), Гоце Јосифов – Ромбо (С. Македонија), Сеад Казанџиу (Албанија), Ристо Калчевски (С. Македонија), Луциа Кан (Бразил), Ример Кардиљо (Уругвај), Стјепан Кичин (Хрватска), Питер Кларк (Јужноафриканска република), Јано Књазовиќ (Србија), Димитар Кондовски (С. Македонија), Димче Коцо (С. Македонија), Иван Кузмиак (Хрватска), Михаил Лазаров (С. Македонија), Вифредо Лам (Франција/ Куба), Иван Лацковиќ – Кроата (Хрватска), Боривоје Максимовиќ (Хрватска), Доне Милјановски (С. Македонија), Маноло Милјарес (Шпанија), Душко Мишевски (С. Македонија), Вангел Наумовски (С. Македонија), Непознат автор (Иран), Петре Николоски (С. Македонија), Аџем Нихат (С. Македонија), Јоланта Овидска (Полска), Мариа Осилијадора Силва (Бразил), Јулије Папиќ (Хрватска), Душан Перчинков (С. Македонија), Раде Перчуклиевски (С. Македонија), Жусара Пимента де Падуа (Бразил), Илија Прокопиев (С. Македонија), Кристина Пулејкова (С. Македонија), Иван Рабузин (Хрватска), Исмет Рамиќевиќ (С. Македонија), Ханибал Салваро (Хрватска), Јузеф Сарновски (Полска), Еленос Силва (Бразил), Матија Скурјени (Хрватска), Педро Соарес Фогаса (Бразил), Крсте Славковски (С. Македонија), Петар Смајиќ (Хрватска), Маја Смрекар (Словенија), Мира Спировска (С. Македонија), Мена Спировска – Менче (С. Македонија), Глигор Стефанов (С. Македонија), Душко Стојановски (С. Македонија), Стјепан Столник (Хрватска), Игор Тошевски (С. Македонија), Жералдо Триндаде Леал (Бразил) Марија Туша Иљовска (С. Македонија), Патриција Веласко Уалин (Боливија), Симон Узуновски (С. Македонија), Вадим Фишкин (Словенија), Јозо Хамагучи (Јапонија), Вилма Хамос (Бразил), Петар Хаџи Бошков (С. Македонија), Јосип Хорват (Хрватска), Ѓорѓи Цапев (С. Македонија), Симон Шемов (С. Македонија), Томо Шијак (С. Македонија), Ѓорѓе Шијаковиќ (С. Македонија).

Куратори: Ивана Васева, Благоја Варошанец, Ива Димовски, Владимир Јанчевски и Бојана Пишкур.